آنگاه که در سایه سار معنویت و تقوا، برکات معنوی بر مردم باریدن گیرد، برکتهای مادی نیز کم کم رخ مینمایند و در این گونه موارد ظاهر می‌شوند:
1. فزونی در نان و غذا: رسول خدا صلیاللهعلیهوآله می‌فرماید: «گردهها و قرصهای نان خود را کوچک بگیرید؛ زیرا با هر قرص کوچک نانی، برکت وجود دارد.»
2. برکت در مال: با بخشش و انفاق مال، برکت مال فزونی مییابد و علی علیهالسلام هم در اهمیت این امر می‌فرماید: «برکة المال فی الصدقه.»
3. فرزند صالح: داشتن فرزندان صالح، از مظاهر خیر و برکت است. امام باقر علیهالسلام درباره خیرآوری فرزند میگوید: «هیچ فرزندی بر عبدالمطلب هدیه نشد که برکتش از علی علیهالسلام بیشتر باشد؛ مگر پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآله.»
رسول گرامی اسلام در هشداری می‌فرماید:
هرگاه خداوند بر امتی خشمگین شود و آنگاه بر آنان عذاب نازل نگرداند؛ نرخهای آنان را بالا میبرد، عمرهای آنها را کوتاه میکند، تجارتشان را به سود نمیرساند، میوههای درختانشان را سالم و بیآفت نمیکند، چشمهها و نهرهای آنها را پر آب نمیگرداند و باران را از آنان دریغ میدارد.
برکت؛ به معنای فزونی، بسیاری، خجستگی، یمن، نیکبختی و سعادت است.
نظام طبیعت و عالم هستی را نظام علت و معلول و عالم سبب و مسبب دانستهاند. در پیدایش و استمرار برکت، نیتها و کردار آدمی نقش به سزایی دارد.
خداوند متعال در قرآن به زیبایی به این اصل اشاره میکند که:
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ» (اعراف،96)؛ و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتی از آسمان و زمین بر ایشان میگشودیم.
علامه طبرسی در تفسیر این آیه مینویسد:
خداوند می‌فرماید: از شرک و گناهان بپرهیزید تا ما درهای برکات و خیرات تکاملبخش را، از آسمان به وسیله آمدن باران و از زمین به خاطر روییدن گیاهان و به وجود آمدن میوهها نازل گردانیم. همان گونه که حضرت نوح علیهالسلام به امت خویش وعده داد و گفت: «یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْرارًا» (نوح: 11) البته برکات آسمان به «دعا» و برکات زمین به «آسان انجام شدن حوائج و نیازمندی» هم تفسیر شده است.
اگر اعمال بندگان بر اساس معیارهای الهی شکل گیرد، رضایت خداوند را به همراه خواهد داشت و برکتهای بیپایان الهی نصیبشان خواهد شد.
علامه طبرسی در تفسیر خود مینویسد:
خداوند می‌فرماید: از شرک و گناهان بپرهیزید تا ما درهای برکات و خیرات تکاملبخش را، از آسمان به وسیله آمدن باران و از زمین به خاطر روییدن گیاهان و به وجود آمدن میوهها نازل گردانیم.
امام رضا علیهالسلام می‌فرماید:
خداوند متعال به یکی از پیامبران وحی فرستاد که: «هرگاه من اطاعت شوم، راضی میگردم و آنگاه که رضایت داشتم، برکت میدهم و برکت من هم بیپایان است.»
گفتنی است در سایه اجرای عدالت، جامعه به کمال معنوی میرسد و در این صورت، عنایت الهی شامل حال آنان میگردد و پس از آن، بارش برکات را شاهد خواهیم بود، چنان که حضرت علی علیهالسلام به این مهم اشاره میکند که: «بِالعَدْلِ تَتَضاعَفُ الْبَرَکاتُ؛ به سبب عدل، برکات چند برابر میشود.»
از این سخنان بر میآید که در برکت، جنبه الهی و معنوی هم بسیار تأثیرگذار است و این به فزونی، تعالی و ماندگاری نعمت کمک میکند و در نهایت، انسان را به سلامت دنیوی و سعادت اخروی نزدیک میسازد.
گناهان و نافرمانیها، موجب سلب برکت در مال و عمر و زندگی است. در آیهای آمده است: « وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ» (اعراف: 96)؛ «آنان، یعنی قوم هود، صالح، شعیب، نوح و لوط آیات الهی و پیامبران را تکذیب کردند و ما هم آنها را به کیفر اعمال زشت خویش رساندیم.»
آنان مردمی بودند که مرتکب گناه شدند و پیامبران را تکذیب کردند، خداوند هم درهای برکت آسمانی خود را به روی آنان بست و به خاطر کردار بدشان آنان را گرفتار تنگدستی و مجازات کرد.
ترک نماز، از عوامل برکت زداست. حضرت زهرا علیهاالسلام درباره رخت بربستن برکت از عمر و مال انسان بینماز می‌فرماید: «... یَرْفَعُ اللهُ الْبَرَکَةَ مِنْ عُمْرِهِ وَ یَرْفَعُ اللهُ الْبَرَکَةَ مِنْ رِزْقِه.»
هرگاه کم فروشی در میان مردم رواج یابد، خداوند آنان را به خشکسالی و قحطی دچار میسازد، چنان که حضرت علی علیهالسلام درباره زیانهای کم فروشی می‌فرماید: «اذا طُفِفَتِ الْمِکْیالُ، اَخَذَهُمُ اللهُ بِالسَّنینَ وَ النَّقْصِ.»
همچنین در صورت عدم پرداخت زکات مردم دچار خشکسالی می‌شوند. حضرت امیرالمومنین علیهالسلام می‌فرماید: «اذا مَنَعوُ الزَّکاةَ، مَنَعَتِ الاْرَضُ بَرَکاتِها مِنَ الزَّرْعِ و الثِّمارِ وَالْمَعادِنِ»؛ هرگاه که مردم زکات خود را نپردازند، زمین برکت خود را از زراعت و میوهها و معدنها دریغ میدارد.
هرگاه کم فروشی در میان مردم رواج یابد، خداوند آنان را به خشکسالی و قحطی دچار میسازد، چنان که حضرت علی علیهالسلام درباره زیانهای کم فروشی می‌فرماید: «اذا طُفِفَتِ الْمِکْیالُ، اَخَذَهُمُ اللهُ بِالسَّنینَ وَ النَّقْصِ.»
ترک امر به معروف و نهی از منکر، عامل دیگر از بین رفتن برکت است، همان گونه که پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله می‌فرماید:
تا زمانی که مردم امر به معروف و نهی از منکر کنند و بر کارهای خیر به یکدیگر یاری رسانند، نعمتها و خیرات از آنها رخت برنمیبندد، اما اگر این دو را ترک کنند، برکات از آنها گرفته خواهد شد.
همچنین از دیدگاه امام علی علیهالسلام خیانت، یکی دیگر از عوامل برکت زداست و ایشان می‌فرماید: «اذا ظهرتْ الخِیاناتُ، ارتفعتْ البرکاتُ؛ زمانی که خیانتها آشکار شود، برکات از بین خواهد رفت.» در حقیقت، گناهان اخلاقی و اقتصادی و اجتماعی، فاجعههای دردناک و هستیسوز جامعه بشری هستند که باعث خشم خداوند می‌شوند. رسول گرامی اسلام در هشداری می‌فرماید:
هرگاه خداوند بر امتی خشمگین شود و آنگاه بر آنان عذاب نازل نگرداند؛ نرخهای آنان را بالا میبرد، عمرهای آنها را کوتاه میکند، تجارتشان را به سود نمیرساند، میوههای درختانشان را سالم و بیآفت نمیکند، چشمهها و نهرهای آنها را پر آب نمیگرداند و باران را از آنان دریغ میدارد.
رباخواری، رشوه‌خواری و دیگر درآمدهای نامشروع عامل دیگر برکتزدایی شمرده میشود، چنان که امام موسی بن جعفر علیهماالسلام می‌فرماید: «به درستی که حرام برکت ندارد و اگر هم نشو و نمای ظاهری داشته باشد، برکتی در آن نیست.»
نکته مهم این است که شرط دستیابی به برکتهای آسمانی و زمینی، داشتن ایمان و تقوای بالاست و در پرتو تقرب الهی و اطاعت و فرمان برداری از تعالیم انسان‌ساز اسلامی و دوری از کجرویها و سرکشیها است که خداوند خیرات و برکات خویش را به بندگان هدیه میکند.
